Puna kerkimore-shkencore e IKB, Lushnjë në vite
Para çlirimit në lëmin e bujqësisë shqiptare nuk ka patur punë të organizuar shkencore. Megjithatë, rrugën e saj ajo e ka nisur në vitin 1931, në tokat e fermes se Kavajës ku u ngritën fushat eksperimentale te kultivareve te grurit, nga agronomi Grigor Vavako, duke u thelluar ne vitin 1932 nga agronomi Gaqo Tashko, i cili mblodhi koleksionin e grurërave te vendit dhe beri eksperimentin e tyre krahasues. Me kalimin e viteve dhe përmirësimin e vazhdueshem te organizimit te Institutit, puna eksperimentale përfshiu te gjitha kulturat bujqësore, drithërat e bukës, bimët industriale, perimet pataten, foragieret, pemëtarinë, vreshtarinë, etj., si ne lemin agroteknik, studimin e llojeve dhe prodhimine farerave.
Instituti, duke perdorur metoda të reja per futjen në prodhim te kultivareve te rinj dhe duke persosur më tej teknologjinë e prodhimit e masivizuar punën kerkimore – shkencore, ndikoi dukshëm né rritjen e prodhimit te dritherave, bimeve iadustriale e foragjere, perimeve dhe frutikultures Ne vijimësi te punës se tij, Instituti ka kryer dhe kryen edhe aktivitete te tjera, qe i sherbejne qëllimit kryesor te tij.
Ai punon edhe ne drejtim te Sherbimit Keshillimor. Jo vetëm nepërmjet projekteve te kerkimit ne ferme, por edhe me anen e fletëpalosjeve, udhëzimeve te shkurtra të shkruara, emisioneve në radio e televizion, ndihmon dreitpërsëdreiti ne realizimin e detyrave te tij në shërbim te fermerit. Instituti është gendër e përhapjes se dijeve shkencore, nëpërmjet botimit te artikujve shkencorë dhe atyre divulgativë e problemore. Ai mban lidhje me një sërë institutesh homologe në vende te ndryshme, si me Institutin e Dritherave ne Itali, Greqi, Bullgari, etj., me te cilët shkemben informacione shkencore dhe materiale gjenetike bimore ose ka programe te perbashkëta per punime shkencore. Mbas viteve 70, me krijimin e instituteve te tjera te bujqësisë, puna kerkimore shkencore e IKB, Lushnjë u perqendrua në këto objektiva kryesore:
1. Permiresimi gjenetik i bimëve grure, fasule, luledielli, pambuk, etj.
2. Percaktimi i elementeve kryesore te agroteknikes, si bazë për hartimin e teknologjive te kultivimit te kêtyre bimëve.
3. Prodhimi i farérave bazé (s. S. elite, S. elite dhe Elite) te kultivareve e hibrideve te krijuar nga ky Institut.
4. Sherbimi Këshillimor per problemet që mbulon Instituti.Keto objektiva u realizuan duke ndjekur detyrat ne planin tematik te punes kerkimore -shkencore.
Karakterizimi, vlerësimi, rigjenerimi, shtimi dhe ruajtja e germplazmës se koleksioneve te bimeve me tê cilat punon Instituti.- Krijimi i kultivareve të rinj te grurit te bute, te pershtatshem Krijimi i kultivareve te rin te grurit te forte me cilesi që per kushtet e kultivimit te vendit tonë.plotësojne kerkesat e industrise së prodhimit të makaronave. Krijimi i kultivarëve të rinj të fasules për zona të ndryshme te vendit.- Studimi zonal i kultivarève e hibrideve të krijuar nga vete Instituti.I jep kultivarëe e hibride te rinj Entit Shteteror te Farerave e Fidanëve, për regjistrimin e tyre në Katalogun Kombëtar të Bimëve BujqesoreProdhimi i sasive të nevojshme të fares bazë p e hallkave te metejshme të prodhimit te farerave.nga ana teknike zbatimin e saj ne fermat private te bimève me te cilat punon Instituti. Harton metodologinë e prodhimit të fares dhe kryen studime për elemente të teknologjisë se kultivimit – Kryen kërkimin në fermë per problemet që shqetësojn dhe mbikqyrjes se kultivimit.
Ndihmon fermerët me asistence teknike per probleme t teknologjise se kultivimit te bimëve me te cilatpunon Instituti.Mban lidhje me institucione e organizma kërkimore shkencore, brenda e jashte vendit.
DEPARTAMENTI (SEKTORI) SHKENCOR I GRURIT
Eshte nga departamentet kryesore të kësaj Qendre, qe realizon studime shkencore per grurin. Që nga fillesa e tij, ky sektor ka zgjidhur mjaft probleme, që lidhen me permiresimin e struktures varietore, teknologjinë e kultivimit, prodhimin e fares dhe aspekte të tjera, qe kanë ndikuar ne rritjen e rendimentit te kësaj bime.Vitet e para të punës me grurin janë organizuar disa ekspedita, ge kanë synuar te grumbullojne popullatat dhe kultivaret e vendit.Më vonë, pas vitit 1967, kjo pune u pasua me sjelljen e numrave dhe kultivareve nga shume vende te botes.Tani ne Institut k rreth 7000 numra, linja e kultivarë per grurin e butë dhe atë te fortë.Kjo larmi formash e tipesh me vlera te larta gjenetike shërbyer e sherben për krijimin e kultivareve te rinj ose pèr te rekomanduar ata më me vlere ne prodhimin e gjerä.Pas viteve ’70, puna kerkimore – aplikative ne IKB, Lushne u ngrit në një stad të ri, duke synuar gjetjen, krijin përhapjen e kultivareve te rinj, me tregues produte cija produktivë e agronomike me të mire se ekzistuesit, futjen e teknite kultivimit, si dhe prodhimin e farerave te gjeneracioneve te larta , duke arritur qe ne shkalle vendi te mbillet rreth 80 % e siperfaqes me gjeneracione deri tek i dyti. Me punen e tij, Instituti në ato vite krijoi mjaft linja e kultivarë. Nga me te njohurit në prodhim ishin: “30 Vjetori” “Jubileu”, L22-11 “L-2″ L-6” “L-8”, “BL-76”, “Lp3-3″ C-22″,”C57-78”, “IKB-35”.Lushnja-74″, etj. Në zona dhe ekonomi te veçanta u arriten rendimente te larta per ate periudhe, duke treguar se puna permiresuese kishte realizuar një nga objektivat e saj kryesore Pas viteve ’90, synimi i punes studimore ka qene permiresimi cilësor i krijimevete reja, per te rregulluar cilesite bukepjekese te tyre. Nga ky departament realizohen çdo vit mbi 200 kryqëzime e rikryqëzime per grurin e bute dhe po aq per ate te fortë.
Materiali gjenetik në zberthim e stabilizim arrin çdo vit ne rreth 6 000 linja. Ne provat fushore studiohen mbi 100 linja te reja gruri te bute dhe po aq per ate te fortë. Si rezultat i punes seleksionuese, qe kryhet me grurin, eshte arritur te krijohen kultivare me aftesi prodhuese te lartë e te pershtatshëm për kushtet tona, te cilët zene mbi 40-50 % te siperfaqes ne shkall vendi .
Nje veshtrim ne ngastrat eksperimentale me grure
Studimet per grurin jane fokusuar në mbi 50 pika ekologike, gjë qe ka mundësuar rajonizimin më të mirë të linjave e kultivarève. Krahas perhapjes ne prodhim të kultivarëve të rinj, jane studiuar edhe mjaft hallka te teknologjisë se kultivimit:
Afatet e mbjelljes., numri i bimëve, sasitë dhe mënyrat e perdorimit të plehrave azotike apo perdorimin e rregullatoreve te rritjes, si cikoceli apo plehërimi gjethor.Ne studimet e Institutit jane perfshirë edhe problemet e plugimit te tokes, plehërimit me NPK, ujitjes dhe korrjes se prodhimit.
Detyre me rendesi per Institutin ka qenë e mbetet prodhimi i farerave s.elite dhe elite, per te gjithë kultivaret qe perfshihen në strukturen varietore. Nga kjo Qendër janë prodhuar çdo vit rreth 300- 400 kv fare S.Elite për llojet kryesore tê perhapur në prodhim. Arritje e mire ka qenë e vazhdon te jete futja në strukturen e mbjelljeve e kultivareve “Dajti”, “David x Mec”, “LVS” “Progres’, etj., qe mbizoterojne sipërfa-qen e mbjelle me grure te butë në shkalle vendi, si dhe e kultivareve te grurit te forte L6/1” me aftësi të mira prodhuese, me permbajtje te larte proteinash, gluteni dhe qelquriteti, te qendrue-shëm ndaj rëzimit dhe faktorëve të tjerë kufi-zues te prodhimit. Sot jane në studim dhjetra linja te reja, tè cilat krijojnë mundësinë e përzgjedhjes se linjave me tipare te dobishme dhe qe jane baza e kultivareve te se ardhmes. Të gjitha këto arritje te punes kerkimore te bere me grurin kanë në vetvete kontributin e shquar te te gjithe bashkëpunëtorève që kane punuar me dekada, nga fillimi i punes ne qendra kërkimore e më pas në Institut. Përmendim: Grigor Vavako, Gago Tashko, Merkur Mero, Aleksander Çeliku, Mentor Permeti, Skënder Gozhita, Xhevat Shima, Alfred Xhomo, Vladimir Malo, Zhaneta Xhomo, Foto Kashta, Vladimir Bano, Greta Galanxhi, Idaet Sefa Zhapaj, Pëllumb Harizaj, Merita Çela, Dhimitër Petri, Nezir Sea Shkendi Sebishti, Minella Robo, etj.
Megjithë ndryshimet e fundit strukturore, objektivi i punes me bimen e grurit per te ardhmen mbeten:
Rritja e rendimentit, nepermjet futjes në prodhim te kultivareve te rinj, teknikave te reja te kultivimit dhe prodhimit e perdorimit te farave me riprodhim te lartë.
– Kultivarêt e grurit te bute: Aftësi prodhuese te lartë, stabilitet te larte prodhimi ne vite, cilesi të mira bukepjekese, qendrueshmëri të mirë ndaj semundjeve e te lartë ndaj rrëzimit.
Kultivarët e grurit te fortë: Aftesi prodhuese mbi 50 kv/ha, proteina mbi 14 % , gluten mbl 28 % , qelquritet mbi 80 % , qendrueshmeri te mire ndaj semundjeve e te lartë ndaj rëzimit, stabilitet prodhimi ne vite e mjedise te ndryshme.
Demonstrimi i teknologjive te reja te kultivimit per kultivarët e rinj te grurit ne QTTB dhe në nivel ferme. Nëpërmjet kêtij demonstrimi e vleresimi do të rekomandohen teknika te reja kultivimi (numer bimesh, tipe e sasi të ndryshme plehrash, etj.), te cilat do te sjellin prodhime te larta e me kosto te ulët.
Prodhimi i hallkave te larta te fares s.s.elite, s.elite dhe elite, për kultivarët e rinj dhe ata të përhapur në prodhim. Prodhimi dhe perdorimi i farerave te çertifikuara e me gjeneracion të lartë do te ndikojë ne rritjen e prodhimit dhe të cilësisë së tij në nivel ferme. Nëpërmjet permirësimit te kësaj hallke do të arrihet mbjellja ne shkallë vendi e rreth gjysmës së siperfaqes së grurit me fare te gjeneracionit deri tek i dyti.
Vijon…