Gështenjat janë një simbol i vërtetë i vjeshtës. Në shqiperi konsiderohen si pemë autoktone dhe në zona të ndryshme nihen edhe si kshtajë ose kshtaja në Shqipërinë e Veriut, kshtojë në Pejë, gishtaja në Llap dhe kshtejë në Vuthaj.
Ka qenë traditë tek shqiptarët ngrënia e gështenjave të pjekura darkave në vatër pranë zjarrit, gjatë vjeshtës e dimrit. Shpesh kjo “gosti” bëhej edhe në mungesë të bukës për të mos fjetur me barkun bosh.
Në fakt deri në futjen e patates nga Peruja (lexo më shumë mbi historine e patates), komunitete të tëra, qe kishin mungesa në miell, mbështeshin te gështenja si burimi kryesor i karbohidrateve. Fruti i gështenjës praktikisht ishte produkti i vetëm i jetesës i malësorëve. Ndërsa në një periudhë krize ka ushqyer tërë popullsisë për një vit e gjysmë, si një zëvendësim i përkohshëm, por me vlera te plota të drithërave.
Shqiptarët, sipas të dhënave arkeologjike, kanë një kohë të gjatë mbi 4000 vjet, që e kultivojnë geshtenjen. Të dhënat ose dekumentet në lidhje me historinë e përhapjes së gështenjës në Shqipëri janë të pakta. Por gojdhënat e tregime të ndryshme dhe mitet flasin për gështenjën në zonat ku ajo rritet. Ne kete pike vlen te permendet se në Shqipëri janë shpallur 9 gështenja “Monument Natyre”, këto janë:
– Gështanjat e Megullës – Pult, rrethi e qarku Shkodër.
– Gështenja në Teqenë e Skënderbegasit – rrethi Gramsh, qarku Elbasan.
– Gështenja e Nepravishtës – rrethi e qarku Gjirokastër.
– Gështenja e Reçit – rrethi Malesi e Madhe, qarku Shkoder.
– Gështenja e Teqesë Frashër – rrethi Përmet, qarku Gjirokastër.
– Gështenja e Vjetër – rrethi Kurbin, qarku Lezhë.
– Gështenja e Mimasit – rrethi e qarku i Beratit.
– Gështenjat e Kokdodës – rrethi Pukë, qarku Shkodër.
– Gështenjat e Rrapës – rrethi Pukë, qarku Shkodër.
Gështenjat dhe vlerat ushqyese
Gështenjat dhe vlerat ushqyeseSic u përmend njëherë e një kohë gështenjat kanë qenë ushqim i të varfërve. Por sot janë mjaft të çmuara dhe mund të shijohen në mënyra të ndryshme, të ziera, të pjekura, të thata apo dhe marmelatë.
Kush i konsumon te jete i sigurt që gështenjat na japin mjaft substanca të vlefshme. Ato janë shumë të mira për ata që vuajnë nga sëmundjet e zorrëve, duke pasur parasysh se nuk kanë fare gluten. Por nuk mbaron këtu, vlerat e tyre janë të nevojshme dhe në kozmetike për bukurinë e lëkurës dhe flokëve.
Pikërisht pasuria e saj me antioksidantë i kthen këto fruta në aleatë të mirë të bukurisë. Për shembull, ekstrakti i gështenjave përdoret për të hidratuar lëkurën dhe për të riparuar dëmet e rrezeve ultravjollcë. Vitamina C është e nevojshme për prodhimin e kolagjenit, aleat i elasticitetit të lëkurës.
Në 100 gramë gështenja gjenden, 67 mg vitaminë B, 27 mg kalçium, 2,38 mg hekur, 175 mg fosfor, 6.4 mg proteina dhe 374 mg kalori.