Çdo ndryshim i parametrave klimatikë shkakton efekte negative me intensitet të ndryshëm tek pemet frutore, kurse dëmet e shkaktuara prej tyre mund të jenë direkte ose indirekte.
Zmadhimi i temperaturave mesatare të ditës në periudhën e dimrit – shkakton çrregullim në prehjen fiziologjike të bimëve frutore, mosplotësim të numrit të kërkuar të orëve në temperatura të ulëta, zhvillim të dobët të sythave të luleve.
– Aftësi të dobët pranuese të pistilit, fekondim të dobët dhe zvogëlim të rendimentit.
Rritja e temperaturave mesatare të ditës pranverën e hershme – fillim i hershëm me vegjetimin dhe lulëzimin që shkakton para së gjithash dëme indirekte në pemishtet e frutave të shprehura në:
• Rritjen e rrezikut nga ngricat pranverore;
• Vegjetim më e gjatë dhe numër të zmadhuar të trajtimeve të pesticideve dhe rritja e nevojës për ujë për ujitje;
• Pjekja e tepërt e frutave – pasoja te mollët sepse e zvogëlon i ndirekt cilësinë e frutave;
• Nevoja për ruajtje më të gjatë të frutave të mollës në frigoriferë, kështu që rriten shpenzimet.
Ndryshimet klimatike të shprehura nëpërmjet temperaturave të larta jospecifike gjatë periudhës së pranverës shkaktojnë vegjetim më të hershëm të bimëve frutore. 20-30 vjet më parë, varieteti Ajdaret i mollëve në rajonin e Resnjës ne Maqedonine e Veriut, kishte lulëzim fillestar mesatarisht rreth 1 majit, kurse vitet e fundit ka filluar të lulëzojë pothuajse rregullisht në 20 prill. Kjo do të thotë rreth 7-10 ditë më herët.
Për këto dhjetë ditë rreziku i dëmtimit të ngricave të pranverës është rritur në të vërtetë shume. Duke pasur parasysh tendencën e ndryshimeve klimatike, parashikohet që vegjetimi në të ardhmen të fillojë edhe më herët.
Ngricat e vonshme pranverore
Ne rajonin tonë është një zonë zhvendosjeje ku ndodh përplasje e klimës mesdhetare dhe kontinentale. Këtu ka shpesh përplasje të masave të ajrit të nxehtë ose të ftohtë që shkaktojnë ndryshime të papritura të temperaturës së ajrit. Ngrohja në fillim të pranverës bën që të fillojë vegjetimi dhe të lulëzojnë bimët, kurse me ndryshimin e papritur të motit, temperaturat negative duket se dëmtojnë lulet ose frutat e lidhura.
Ngricat e pranverës së vonë kanë qenë gjithmonë të pranishme në këtë rajon dhe kanë shkaktuar dëme në prodhimin e frutave, por më herët frekuenca e tyre ka qenë më e ulët. Kështu, gjatë periudhës 1968-1993, ngricat e forta të pranverës që preknin kopshtet e frutave janë shfaqur pesë herë ose mesatarisht në çdo pesë vjet. Në dy e gjysmë dekadat e fundit, ndryshimi global i klimës po manifestohet gjithnjë edhe më shumë në këtë pjesë, që rezulton me një shfaqje shumë më të shpeshtë të ngricave të pranverës duke shkaktuar dëme të mëdha në prodhimin e frutave.
Gjatë kësaj periudhe, ngricat e vonë të pranverës që shkaktuan dëme në prodhimin e frutave u shfaqën nëntë herë. Mandej, ngricat e vonshme pranverore këtë periudhën e fundit zgjasin më shumë, duke shkaktuar dëme më të mëdha në prodhimin e frutave.
Dëmi i bërë mund të konstatohet duke analizuar gjendjen e prodhimit të frutave sipas viteve, si dhe sasitë e frutave të eksportuara.
Ndryshimet klimatike gjatë muajve të verës shkaktojnë temperatura të shpeshta të larta me efekte afatgjata të të ashtuquajturave valë të nxehtësisë, të ndjekura nga thatësira e zgjatur, të cilat shkaktojnë çrregullim të shumë proceseve fiziologjike në bimë, d.m.th stres i cili midis të tjerash është shkaku i diferencimit problematik të sythave të luleve (frutat e dyfishtë), të cilat janë shkak i lidhjes së frutave të dyfishtë, gjë që zvogëlon në masë të madhe cilësinë e frutave. Temperaturat jashtëzakonisht të larta janë një shkak i shpeshtë i dëmtimit frutave nga djegia, e cila ndikon drejtpërdrejt në rendimentin dhe cilësinë e frutave të një numer të madh kulturash frutore.
Rritja e temperaturave mesatare ditore gjatë verës është shkaku i shumë proceseve me të cilat përkeqësohen kushtet për zhvillim normal të bimëve. Zmadhimi i avullimit te bimët që shkakton harxhim më të madh të ujit nga toka. Vazhdimi i sezonit të ujitjes që shkakton nevojë më të madhe për ujë për ujitje me të cilin plotësohen nevojat e bimëve. Një numër i madh ekspertesh nevojën për sasinë vjetore të reshjeve për një kulturë të caktuar e përcaktojnë nëpërmjet temperaturës mesatare ditore në periudhën e formimit të frutave, përkatësisht në periudhën maj-shtator.
Për të ruajtur nivelin e kërkuar të lagështisë së tokës në të mbjellat e fermereve, nevojat e reshjeve po rriten. Nëse kemi parasysh se ndryshimet klimatike shkaktojnë zmadhim të temperaturës, kurse reshjet njëkohësisht mbeten në të njëjtin nivel ose zvogëlohen, kjo na sugjeron që në të ardhmen mungesa e ujit për pemet do të rritet më tej, duke imponuar imperativin për të rritur sasitë e ujit për ujitje.
Pjekja më e hershme e frutave – Pjekja e frutave lidhet ngushtë me kohën e lulëzimit, por edhe me temperaturat mesatare ditore për periudhën pas lulëzimit. Një nga metodat orientuese për përcaktimin e pjekurisë së vjeljes së frutave është numri i ditëve nga lulëzimi i plotë deri në pjekje. Prandaj, lulëzimi i hershëm nënkupton pjekjen e hershme të frutave.
Për shembull: Apple Golden Delicious në kushtet tonë piqet rreth 150 ditë pas lulëzimit të plotë.
Një metodë tjetër orientuese për përcaktimin e pjekurisë është shuma e temperaturës nga lulëzimi i plotë deri në pjekjen e frutave. Frytet e varietetit Golden Delicious piqen kur grumbullohen rreth 2800 gradë celsius të llogaritur nga dita e lidhjes së frutave (shuma e temperaturës = numri i ditëve Х temperatura mesatare ditore). Sipas këtyre parametrave, temperaturat më të larta të verës automatikisht nënkuptojnë pjekjen më të hershme të frutave.
Për shumicën e llojeve të mollëve dhe llojeve të tjera të frutave që janë për ruajtje më të gjata, në kushtet tona, vjelja e hershme ka pasoja negativ për prodhimin. Pjekja e parakohshme nënkupton nevojën e vjeljes në kohë më të ngrohtë, që zvogëlon aftësinë e ruajtjes së frutave, kurse nga ana tjetër zgjat periudhën e ruajtjes së frutave në frigorifer, që është një shkak i drejtpërdrejtë i ruajtjes. dhe në përgjithësi, i prodhimit më të shtrenjtë. Zmadhimi i intensitetit të dritës-intensiteti i dritës, veçanërisht rrezatimi ultravjollcë, i ndjekur nga temperaturat e larta, janë një shkak i shpeshtë për djegie të frutave nga dielli, kurse te disa kultura shkakton edhe djegie të gjetheve.
Në këtë mënyrë, shkaktohen dëme të drejtpërdrejta në cilësinë e frutave, si dhe dëme indirekte që ndodhin nga shkatërrimi i masës së gjetheve të bimëve. Sipas njohurive tona të deritanishme, ky lloj dëmtimi është shumë i zakonshëm në kulturat tona, veçanërisht në rajonet qendrore dhe jugore të prodhimit. Te dardhat diegja e diellit te frutat në disa vite të veçanta, në disa varietete arrin deri në 30%, në mollë deri në 50%, në pjeshkë dhe kumbulla deri në 5% etj.
Dukuria e shpeshtë e breshrit-Siç u përmend më lart, reshjet e breshrit mund të shkaktojnë dëme të mëdha në kulturat frutore. Intensiteti i dëmtimit varet kryesisht nga fenofaza në të cilën gjenden bimët. Si rezultat i ndryshimit të klimës vitet e fundit, në rajonet tona prodhuese, dukuria e breshrit është shumë më e shpeshtë, reshjet janë me intensitet më të madh dhe me sipërfaqe më të gjerë.
Kjo situatë, pothuajse çdo vit, në rajone të veçanta shkakton dëme të mëdha në të mbjellat e frutave, shpesh në nivelin e katastrofave natyrore, gjë që nga ana e saj imponon nevojën për zbatimin e masave të përshtatshme mbrojtëse. Për shkak të specifikave të të mbjellave me fruta, reshjet e shiut përveç dëmeve direkte shkaktojnë gjithashtu dëme indirekte, të shprehura me zvogëlim e diferencimit të sythave të luleve, zmadhim të ndjeshmërisë ndaj temperaturave të ulëta, lidhjes më të ulët të frutave dhe rendiment më të ulët në vegjetacionin vijues etj.