Mashurka (Phaseolus vulgaris L. ) është i të njëjtit lloj me fasulen, por ndryshimet janë në dy drejtime të seleksionimit: kokrrat e pjekura botanike në fasule dhe bishtajoret e pjekura teknologjikisht në fasulet mashurkat.
Mashurka e ka origjinë nga Amerika e Jugut, prej nga spanjollët e kanë transportuar atë në të gjithë Evropën. Mashurka është bimë njëvjeçare dhe është kulturë kopshti. Në ushqim përdoret e freskët, e zierë apo në forma të ndryshme të përpunuara dhe është një nga lëndët e para më të rëndësishme në industrinë e përpunimit. Karakteristikat e saj shëruese rrjedhin nga pasuria me celulozë, ajo përdoret në ushqimin e diabetikëve, kurse ndihmon edhe në sëmundjet e veshkave, fshikëzës dhe arteriosklerozës.
KUSHTET E KULTIVIMIT
Mashurka është bimë e zonave të ngrohta, kështu që ka nevojë të madhe për nxehtësi. Farat mbin në një temperaturë prej 10 deri në 120С, por mbirja është shumë e ngadaltë. Temperatura optimale e mbirjes është rreth 220C.
Për zhvillimin e organeve vegjetative (deri në formimin e luleve) kërkohet një temperaturë prej 18 deri 200C, dhe për formimin e organeve gjeneruese nga 22 në 250C. Bimët e reja vdesin në ngrica të ulëta prej -0,50С, ndërsa disa varietete mund t’i rezistojnë me sukses temperaturat e -30С.
Mashurkat janë më të ndjeshme ndaj temperaturave të ulëta gjatë fazës së lulëzimit. Në temperaturat mbi 350C dhe nën 60C, mashurkat i rrëzojnë lulet. Nën ndikimin e temperaturave të larta dhe lagështisë së zvogëluar, ndodh rënia e luleve në masë të madhe. Gjatë ndryshimeve të forta të temperaturës gjatë ditës dhe natës, veçanërisht në fazën e lulëzimit, mashurka e zvogëlon formimin e frutave.
Mashurka ka nevojë të madhe për dritë në fazat e hershme të rritjes, kur hijesimi çon në zgjatjen e bimëve. Në fazën e lulëzimit dhe frutave, ndriçimi intensiv, me lagështi relative më të lartë, ka një efekt pozitiv në cilësinë e bishtajave. Gjethet mund të ndryshojnë pozicionin në varësi të intensitetit të ndriçimit.
Në ditët me më pak diell, në mëngjes ose në mbrëmje, gjethet kthehen plotësisht drejt diellit për përdorim më të mirë të rrezeve të diellit.
Në ditë me diell në mesditë, kur intensiteti i dritës është më i fortë, gjethet vendosen në mënyrë që rrezet e diellit të bien paralel me sipërfaqen e gjethes. Disa varietete me kërcell të lartë janë tolerantë ndaj mungesës së dritës dhe për këtë arsye rriten me sukses së bashku me misrin.
Sipas kohëzgjatjes së ditës, mashurka është bimë ditë së shkurtër, por sot ka varietete që janë indiferente ndaj gjatësisë së ditës. Varieteteve që janë rritur në vendin tonë janë kryesisht në një ditë të shkurtër dhe kjo është arsyeja pse ato rriten më së miri në pranverë ose vjeshtë. Sidoqoftë, fasulet dhe disa lloje të mashurkave rriten, gjithashtu, me sukses si një bimë e ndërmjetme me misrin. Mashurka ka kërkesa mesatare për lagështi, por reagon mirë ndaj vaditjes, veçanërisht gjatë fazave të lulëzimit dhe formimit të bistajave.
Bimët mund të tolerojnë thatësirën afatshkurtër, por jo dhe thatësirën e ajrit, veçanërisht gjatë lulëzimit. Lagështia optimale e tokës është rreth 60 deri në 70% PVC, kurse lagështia e ajrit nga 80 në 90%. Lagështia e tepërt e tokës dhe ajrit ndikojnë në vazhdimin e vegjetimit. Gjatë lagështisë dhe temperaturave të larta, bimët i rrëzojnë lulet dhe bëhen të ndjeshme ndaj sëmundjeve.
RENDI I MBJELLJES
Mashurka është në vendin e tretë në rrotullimin e rendit të mbjelljes. Prodhohet vetëm në toka në të cilat bishtajoret (soje, tërfili, jonxhe) nuk janë rritur në tre vitet e kaluara, të cilat strehojnë shumë sëmundje patogjene kërpudhore, prania e të cilave çon në sëmundje te rrënjët e mashurkave. Gjithashtu duhet të shmanget mbjellja e sallatës marule, patateve, domateve, lakrave dhe kungujve para ose pas mbjelljes së mashurkave për të zvogëluar praninë e Sklerotinia në tokë. Kultivimi i drithërave ose
misrit gjatë disa viteve zvogëlon praninë e Sklerotinisë.
Si një parakulturë për mashurkat duhet të shmanget përveç bishtajoreve edhe kulturat e lakrës për shkak të pranisë së Xanthomonas campestris. Mashurkat rriten më mirë pas perimeve rrënjësore dhe qepore ose pas kokrrave të ndenjura. Si një kulture e dytë, mashurka zakonisht mbillet pas patateve të hershme, alabastrës (selinos), marules, spinaqit dhe drithërave të hershme.
PËRPUNIMI I TOKËS
Në varësi nga koha e prodhimit, kryhet edhe lërimi i tokës. Për mbjelljen e pranverës, lërimi i tokës kryhet në vjeshtë, në një thellësi prej rreth 25 cm, ndërsa në pranverë praktikohet përgatitja para-mbjelljes së tokës. Për prodhimin veror, kur mashurka është kulturë e dytë, përpunimi kryhet pas përfundimit të prodhimit të mëparshëm (p.sh. patatet e reja).
MBJELLJA
Mashurka prodhohet me mbjellje të drejtpërdrejtë, në dy terma themelorë: mbjellje të rregullt (pranverore) dhe mbjellje verore. Për nevojat e përpunimit industrial, mbjellja e mashurkës bëhet me afte disa herë me radhë (si në pranverë ashtu edhe në verë), me qëllim që të sigurohet periudhë më e gjatë e mundshme e korrjes, pra pjekje e njëpasnjëshme.
Për të përcaktuar kohën e mbjelljes dhe korrjes, përdoret metoda e njësive termike (shuma e temperaturave mesatare ditore të zvogëluara
me 100C nga mbirja deri në vjeljen e bishtajave). Në prodhimin e rregullt të pranverës, mbjellja fillon kur toka ngrohet në 10-120C, e cila zakonisht është rreth 20 prillit. Afatet e mëposhtme përcaktohen me metodën e njësive termike ose me metodën e „vjeljes pas mbirjes”. Metoda e dytë kryhet në mënyrë të tillë që mbjellja në secilën periudhë pasuese kryhet pasi mbin mashurka nga periudha e mëparshme, deri në fund të majit.
Mbjellja e verës fillon më 25 qershor dhe zgjat deri më 15 korrik me periudhë të shkurtër kohore midis afateve të veçanta, duke pasur parasysh se mbirja në këtë periudhë është shumë e shpejtë. Në kushte të ujitjes, për të siguruar korrje të pandërprerë, mashurkat mbillen në çdo 7-10 ditë nga fundi i prillit deri në 10-15 korrik. Pa ujitje, një mbjellje e tillë është e rrezikshme sepse bimët nga mbjellja e qershorit (midis 5 dhe 25 qershorit), për shkak të temperaturave të larta në korrik dhe gusht dhe lagështisë relative të ulët, i rrëzojnë në masë të madhe lulet.
Mbjellja bëhet në një distancë prej 50 x 4-5 cm, e cila siguron një grup prej 40-50 bimësh/m2. Mbjellja e tillë kërkon 100-150 kg/ha fara. Thellësia e mbjelljes në tokat e lehta është 5-7 cm, kurse në ato më të rënda 3-4 cm.
VJELJA
Në sipërfaqe më të mëdha dhe për përpunim industrial, vjelja e mashurkës bëhet njëherësh dhe është e mekanizuar me kombajna speciale, efekti i të cilave është 3-ha/ditë. Rendimenti i mashurkës në nga varësia lloji dhe mënyra e vjeljes është 8-20 t/ha. Pjekuria teknologjike e bishtajës mund të përcaktohet nëpërmjet:
•metodës fizike, me ndihmë të tenderometrave dhe teksturometrave;
•metodës kimike në bazë të proteinave, materieve të patretshme në alkool (MPA);
•metodës morfologjike, në bazë zë madhësisë së kokrrës në bishtajë.
Në praktikë, më shpesh pjekuria teknologjike përcaktohet në mënyrë aproksimative, në bazë të pamjes dhe madhësisë së bishtajës. Gjatë kësaj metode, madhësia e kokrrës në bishtajë mund të merret si një tregues i mirë,i cili në pjekurinë optimale duhet të jetë sa madhësia e një kokërr gruri. Përmbajtja e MPA-së (substanca të tretshme në alkool) gjatë pjekurisë teknologjike duhet të jetë 4-15%. Kohëzgjatja e pjekurisë teknologjike ndryshon në varësi të varietetit, kurse aq më shumë nga kushtet klimatike, por mesatarisht është 4-7 ditë.
RUAJTJA
Ruajtja e mashurkave është e kufizuar sepse e humbet shpejt ujin dhe ka një ritëm të lartë të frymëmarrjes. Temperatura optimale e ruajtjen e mashurkës është 5 deri në 7.5°C, kurse lagështia relative është 95 deri në 100%. Në kushte të tilla, mashurkat e ruajnë cilësinë e tyre për 8 deri në 12 ditë. Në një temperaturë prej 7 deri në 100C, mashurka ruhet për 7 deri në 10 ditë, kurse në 15°C vetëm për 3 deri në 4 ditë. Humbja e ujit është problemi më i shpeshtë gjatë ruajtjes mashurkës. Më intensive është në
bishtajoret e reja që janë korrur para pjekurisë teknologjike.
Me një humbje masive prej 5%, bishtajoret thahen dhe zbuten, kurse një humbja masive prej 10 deri 12% çon në humbje të vlerës së tregut. Intensiteti i frymëmarrjes së bishtajoreve është shumë e lartë. Mashurka është shumë e ndjeshme ndaj pranisë së etilenit, kështu që një përqendrim prej rreth 0.1 ppm zvogëlon gjatësinë e ruajtjes me 30 deri 50% në një temperaturë prej 5°C. Atmosfera e kontrolluar ka një efekt pozitiv në ruajtjen e ngjyrës dhe cilësisë së bishtajoreve. Kështu, përqendrimi i oksigjenit duhet të shkojë nga 2 deri në 5% dhe përqendrimi i CO2 midis 3-10%.
Kur bishtajat e mashurkave ruhen në temperaturë nën 50C, ndodhin simptoma tipike të dëmtimit prej temperaturave të ulëta. Ndjeshmëria ndaj këtij lloji të dëmtimit ka të bëjë me specifikën e varieteteve. Dëmtimi i ngrirjes shfaqet në temperatura prej -0.50C. Sëmundjet më të rëndësishme gjatë ruajtjes së mashurkës janë Sklerotinia, Botrytis, Rhizooctonia dhe Pythium. Rënia e shpejtë e temperaturës e shtyn fillimin e sëmundjes.
Zhvillimi i sëmundjes ngadalësohet me një rënie të lehtë të lagështisë relative (në rreth 90%) dhe me ruajtje në temperaturën e rekomanduar.